PESAH (engl. PASSOVER)
Pesah (engl. Passover) je sveti jevrejski praznik koji nas podsjeća na oslobodjenje starih Hebreja iz misirskog ropstva (Misir - Stari Egipat). Praznik počinje 14-tog dana mjeseca nisana po jevrejskom kalendaru (odgovara periodu mart - april) i predstavlja jedan od tri "hodočasnička" praznika, za vrijeme kojih su Jevreji tradicionalno odlazili na hodočašće u Hram u Jerusalimu.
U priči o Eksodusu (Izlasku), u Bibliji piše da je Bog nanio deset velikih nesreća Egipčanima prije nego što je faraon odlučio da oslobodi Jevreje ropstva, pri čemu je deseta nesreća bio pomor svih prvorodjenih, počev od faraonovog sina do prvorodjenog sina običnog sužnja, uključujući i porode domaćih životinja. Jevreji su bili blagovremeno upozoreni da obilježe ulaze u svoje domove posebnim znakom koristeći krv "proljećnog" jagnjeta, a što je predstavljalo zaštitu da nesreća zaobidje njihove domove (odatle i potiče engleski naziv "Passover", čiji je korijen u engleskom glagolu "pass", što znači "zaobići"). Kada je faraon najzad odlučio da oslobodi Jevreje, znajući da on lako može i da promjeni odluku, Jevreji su sve napustili u takvoj žurbi da nisu mogli ni da sačekaju da "naraste" već umješeni hleb. U povodu toga, za vreme trajanja praznika Pesah jede se bezkvasni hljeb, a sam praznik se još naziva i "Praznik bezkvasnog hljeba". Maces (ili macot - bezkvasni hljeb) predstavlja glavno obilježje ovog praznika. To je posebna vrsta razvučenog (ravnog) hljeba koja se pravi samo od brašna i vode, i neprekidno miješa tako da ne može uopšte da naraste. Maces se može praviti mašinski ili ručno - ručno pravljeni se naziva "šmura maces" ("nadgledani" ili "čuvani" maces).
Reč "pesah" se prvi put pominje u dijelu Tore (Biblije) o Izlasku iz Egipta (Eksodus), i uglavnom se tumači kao "zaobišao", vezano za to da je Bog "zaobišao" kuće Hebreja u vrijeme bacanja desete anateme (nesreće) na Egipat. Medjutim, riječ "pesah" se može odnositi i na jagnje ili jare namjenjeno za žrtvovanje povodom praznika Pesah.
Priprema za praznik uključuje i kompletno čišćenje kuće od svih "kvasnih" ostataka hrane i pića, tzv. "hamec". Hamec (čije je značenje: "kvas", ili "vrenje") odnosi se ili na proizvode od žitarica koje se dobijaju fermentacijom (kao što su: hleb sa kvascem, neke vrste kolača, i mnoga alkoholna pića), ili na supstance koje izazivaju fermentaciju (kao sto su: kvasac, kiselo tjesto ili fruktoza iz kukuruznog sirupa). Konzumiranje hameca za vrijeme praznika Pesah je zabranjeno u svim jevrejskim zajednicama, iako postoje neke razlike u aškenaskim i sefardskim tumačenjima šta hamec tačno uključuje. U vrijeme samog praznika nije dozvoljeno čak ni posjedovati, ili imati i u kući, nešto što se smatra hamecom.
Tradicionalno, jevrejske porodice su se okupljale prve noći Pesaha na posebnu večeru zvanu "Seder" (naziv potiče od hebrejske reči za "red", i ukazuje na strogo definisan redosled odvijanja rituala tokom večere). Za postavku stola koristi se najfiniji porcelan i srebro što ukazuje na poseban značaj samog obroka. Za vrijeme večere, pričaju se posebne priče o Izlasku (Eksodusu) iz Egipta poznate pod imenom "Hagada". Tokom večeri ispijaju se i četri čaše vina u različitim fazama pripovjedanja. Sama procedura pripovjedanja Hagade dijeli veče na 15 pojedinačnih dijelova sa strogo definisanim protokolom jedenja, pijenja i uopšte, cijelokupnog ponašanja tokom večere.
Ritual i simbolika hrane pripremljene za Seder veče evociraju dvije osnovne teme tokom večeri: ropstvo i sloboda. Kod Hebreja (starih Jevreja) dan je počinjao sa zalaskom sunca, i završavao se sa sljedećim zalaskom sunca. Istorijski gledano, na početku 15-tog nisana po zalasku sunca u Misiru (starom Egiptu), jevrejski narod je bio u ropstvu pod faraonom. Pošto je deseta nesreća pogodila Misir u ponoć, ubivši svakog prvorodjenog sina u cijeloj zemlji, faraon je dozvolio Hebrejima da mogu ići, efektivno oslobadjajući ih ropstva samo za drugu polovinu noći (jer je ujutru opozvao svoju odluku).
Shodno tome, učesnici u Seder večeri se prvo prisjećaju ropstva koje je jos uvijek trajalo u prvoj polovini noći, tako što jedu maces ("sirotinjski hleb"), maror (gorke trave koje simbolizuju svu gorčinu ropstva), i haroset (slatku pastu koja predstavlja malter koji su jevrejski robovi koristili za povezivanje cigli). Zatim se prisjećaju slobode tokom druge polovine noći, tako što jedu maces ("hljeb slobode" a takodje i "hljeb tuge") i afikoman (odlomljeno parče macesa koje se čuva za kraj i ima poseban značaj i tretman), i piju četri čaše vina zavaljeni u svojim stolicama, i umaču povrće u slanu vodu (umakanje je znak dostojanstva i slobode, dok slana voda podsjeća na prolivene suze Jevreja tokom njihovog ropstva).
Naziv hrišćanskog praznika Uskrs na mnogim jezicima ima korijen u reči "pesah" (odnosno njegovom derivativu "pasha"), sa centralnom temom uloge Hrista kao žrtvenog jagnjeta u ljudskom liku - žrtvovanje od strane Boga (1 Korinćani 5:7-8). Takodje, Sinoptičko Jevandjelje navodi da je Hristova Posljednja večera bila Seder večera za Pesah (Luka 22:15-16).
